علت نیامدن شیر مادر بعد از زایمان

شیر مادر چه زمانی پس از زایمان می آید؟

برای اکثر مادران خصوصا افرادی که تجربه اولین زایمان خود را پشت سر گذاشته و اولین شیردهی خود را تجربه می کنند، نیامدن شیر بعد از زایمان یک دردسر شایع و بزرگ محسوب می شود. این افراد معمولا در سینه های خود احساس پری می کنند به شکلی که تورم ناشی از انباشته شدن شیر برای آنها دردناک است، درحالی که خبری از جاری شدن شیر و سیر شدن نوزاد نیست.

در ابتدا تولید شیر مادر کم است زیرا تغییرات هورمونی که باعث تولید شیر مادر می‌شود به آرامی رخ می‌دهد و تا حدود 3 تا 5 روز طول می‌کشد. این ممکن است باعث شود شما از این که نوزاد شیر کافی دریافت نمی‌کند نگران شوید، اما از آنجایی که معده او در ابتدا کوچک است و به دفعات تغذیه می‌شود، مشکلی نیست. در روزهای اول فقط باید بررسی کنید که آیا نوزاد شما از حد مورد انتظار وزن بیشتری کم می‌کند و خیلی کمتر پوشک خود را خیس و کثیف می‌کند، یا علائم کم آبی را نشان می‌دهد یا خیر. برای توضیح کامل درباره اینکه نوزاد شما چند وقت یکبار باید پوشک خود را خیس و کثیف کند، با مشاور شیردهی مشورت کنید.

علت نيامدن شير مادر بعد از زایمان

تغذیه با شیر مادر بهترین گزینه برای نوزادان تازه متولد شده است. اما متاسفانه این مسئله برای بعضی از مادران در ابتدای زایمان فراهم نیست. دلایل متعددی برای کاهش مقدار شیر مادر یا تولید نشدن آن وجود دارد.

برخی از دلایل نیامدن شیر مادر پس از زایمان عبارتند از:

1. فرزند اول بودن
2. داشتن استرس و اضطراب زیاد
3. تاخیر در شیردهی و آغاز شیردهی نوزاد با شیرخشک
4. پستان به دهان گرفتن نادرست نوزاد
5. ناتوانی نوزاد در مکیدن
6. عدم مصرف مایعات و غذای کافی
7. بیماری یا ضعف شدید ناشی از زایمان یا سزارین
8. زایمان زودرس
9. عدم تعادل هورمونی
10. اضافه وزن بیش از حد در دوران بارداری
11. لاغری مفرط یا کاهش شدید وزن
12. بارداری در سنین بالا
13. دیابت و عدم مقاومت نسبت به انسولین
14. زایمان القایی با بالا بردن فشار خون
15. سختی و خستگی زیاد در فرایند زایمان و بروز مشکلات ریکاوری
16. جراحی پستان یا هر روشی که شامل برش نواحی نزدیک نوک پستان یا مناطقی که به مجاری شیر آسیب می‌رساند
17. کم کاری تیروئید
18. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
19. مصرف برخی از دارو‌ها
20. داشتن پستان‌های نابالغ (هیپوپلاستی)
21. باقیماندن جفت در رحم
22. وجود بیماری یا عفونت توسعه یافته در بدن
23. سیگار کشیدن، نوشیدن الکل یا کافئین بیش از حد
24. بازگشت پریود
25. بارداری مجدد
26. سرطان پستان
27. عدم شیردهی (یک بیماری نادر)

تفکر اشتباه درمورد کاهش شیر مادر

بسیاری از مادران فکر می‌کنند که شیرشان کم است، درحالی‌که این طور نیست. برای مثال، گاهی احساس پُری کمتر در سینه‌ها یا کاهش نشت شیر از سینه‌ می‌تواند این تردید را به وجود بیاورد. اما این علائم در واقع نشانۀ آن است که بدن شما با نیازهای تغذیۀ کودک سازگار شده است. همچنین کودکی که وارد یک دوره جهش رشد می‌شود، ممکن است بیشتر از حد معمول شیر بخواهد و شیر خوردن‌های مکرر او سینه‌های شما را بیشتر از همیشه خالی کند.

اما اگر مادری به علت درد نوک سینه‌ها، بی‌حالی یا روش نادرست گرفتن سینۀ مادر توسط نوزاد، او را به دفعات کافی تغذیه نمی‌کند، تولید شیر ممکن است به طور موقت کاهش یابد. ابتلا به یک بیماری یا مصرف قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن نیز می‌تواند در تولید شیر تأثیر بگذارد. برای عدۀ کمی از مادران، یک بیماری بیولوژیکی یا فیزیکی مثل یک اختلال هورمونی یا جراحی سینه باعث کم بودن تولید شیر می‌شود. اما مشکل واقعی برای بسیاری از مادران مشکلات تولید شیر نیست، بلکه انتقال شیر به نوزاد است، زیرا بدن آنها مقدار زیادی شیر تولید می‌کند، اما به دلایلی مثل روش نادرست گرفتن سینۀ مادر توسط نوزاد، شیر کافی به او نمی‌رسد.

با مشکل نیامدن شیر بعد از زایمان چه کنیم؟

• از یک مشاور شیردهی، متخصص تغذیه با شیر مادر یا متخصص مراقبت‌های بهداشتی کمک بگیرید. زیرا او می‌تواند ارزیابی کند که آیا مشکل شما تولید شیر است یا مسئله دیگری وجود دارد . هر چه زودتر کمک بگیرید بهتر است.
• نوزاد را هر زمان که گرسنه است تغذیه کنید نه طبق برنامه و جدول زمانی. در هفته اول پس از تولد نوزاد شما نیاز دارد هر دو تا سه ساعت (یا حتی بیشتر!) در طول روز و شب شیر بخورد. این تکرار شیردهی به تولید شیر شما کمک می‌کند.
• از خودتان مراقبت کنید. اگرچه با وجود یک نوزاد تازه متولد شده کار آسانی نیست، اما سعی کنید از هر فرصتی برای استراحت استفاده کنید. خوب غذا بخورید و تا جایی که ممکن است برای انجام کارها و نگهداری از فرزندان دیگر کمک بگیرید تا بتوانید بر روی شیردهی تمرکز کنید.
• سعی کنید وضعیت نوزاد را زیر نظر بگیرید. اگر نوزاد شما به دفعات شیر می‌خورد اما هنوز وزن او اضافه نشده است، ممکن است یک مشاور تغذیه یا شیردهی، دوشیدن شیر را برای افزایش تولید شیر به شما توصیه کند. اگر هنوز شیر شما کم است، باید از ابزار شیر دوشی که تقلیدی از شیر خوردن نوزاد است، استفاده کنید. اما به یاد داشته باشید که همواره مکیدن نوک سینه توسط نوزاد بر دوشیدن شیر ارجح است.
• امیدتان را از دست ندهید، روزهای ابتدایی بعد از زایمان برای اغلب مادران به سختی سپری می شود اما به یاد داشته باشید که با کمی صبر و تلاش بیشتر همانند بیشتر مادران در این کار موفق خواهید شد.
• درصورتی که حس می کنید سینه هایتان سبک است و هیچ احساس پری در آن ندارید، از مواد غذایی شیرافزا همچون عرق رازیانه کمک بگیرید.
• برای حل مشکل نیامدن شیر بعد از زایمان، سینه هایتان را با کمک روغن زیتون از ابتدای سینه به سمت نوک ماساژ دهید، این کار به باز شدن مجاری و جاری شدن شیر کمک بسیار زیادی خواهد کرد.
• اگر با گذشت یک هفته از زایمان همچنان با مشکل نیامدن شیر بعد از زایمان درگیر هستید، حتما با متخصص مشورت کنید زیرا تجمع طولانی مدت شیر درون سینه ها ممکن است سبب بروز عفونت گردد.

اگر شیر مادر تولید نشود یا دیر تولید شود چه کاری باید انجام داد؟

در صورتی که شیر مادر بعد از زایمان تولید نشود، نباید ناراحت یا ناامید شوید. نگرانی باعث افزایش هورمون استرس می شود که این وضعیت را پیچیده تر می کند. ماساژ سینه ها هر دو ساعت باعث تولید شیر می شود.  شیردهی بخشی از طرح زیبای طبیعت برای ایجاد پیوند بین مادر و کودک است. عدم تولید شیر امری بسیار نادر و بعید است. توصیه می شود با پزشکان و متخصصان تغذیه مشورت کنید تا شرایط را بررسی کنند. مهمتر از همه، مادران باید از نظر فیزیکی و عاطفی مراقب خود باشند.

مواد غذایی مفید برای افزایش شیر مادر

1. آب

در دوران شیردهی بدن شما به طور طبیعی در حال از دست دادن مایعات است، مانند عرق کردن. اساس شیر مادر بر پایه آب است. نوشیدن مرتب آب به بدن شما کمک می‌کند تا به اندازه کافی شیر تولید کند و تشنگی نوزاد را برطرف کند. همچنین تعادل آب و الکترولیت بدن را حفظ می‌کند.

2. جو دوسر

جو دو سر به عنوان افزایش دهنده تولید شیر مادر شناخته شده است. از سویی دیگر آماده سازی و مصرف آن بسیار آسان است و موجب می‌شود در کمال آرامش آن را صرف کنید. آرامش و آسودگی هورمون اکسی توسین (هورمون موثر در تولید شیر) را در بدن آزاد می‌کند.

3. اسفناج

در دوران شیردهی، نیاز بدن به انرژی، ویتامین و مواد معدنی افزایش می‌یابد. اسفناج سرشار از کلسیم، آهن، ویتامین A، ویتامین K  و اسید فولیک است که بخش بزرگی از نیاز بدن به ویتامین و مواد معدنی را تامین می‌کند. اسید فولیک در سلامت زنان شیرده نقش کلیدی دارد. سبزیجات برگ سبز نیز دارای فیتواستروژن هستند. گفته می‌شود فیتواستروژن‌ها نقش موثری در سلامت پستان‌ها و بهبود شیردهی دارند.

4. هویج

هویج به عنوان یک گالاکتوگ (غذایی که باعث تولید شیر می‌شود) شناخته شده است. از سویی دیگر بتا کاروتن و ویتامین A بالایی دارد. آب هویج برای مادران شیرده بسیار مفید است. نوشیدن یک فنجان آب هویج پیش از ظهر باعث افزایش شیر مادر در هنگام عصر می‌شود.

5. حبوبات

حبوبات (نخود، عدس و انواع لوبیا) نیز باعث افزایش تولید شیر مادر می‌شوند. حمص سرشار از پروتئین است و ترکیب نخود و سیر (یکی دیگر از گیاهان دارویی) باعث می‌شود که این میان وعده‌ای مغذی برای مادران شیرده باشد.

6. مارچوبه

مارچوبه یکی دیگر از مواد مغذی است که سرشار از فیبر، اسید فولیک، ویتامین‌های A، C و K است. مارچوبه همچنین دارای یک اسید آمینه مهم دیگر به نام تریپتوفان است که تولید پرولاکتین (هورمون کلیدی در شیردهی) را تحریک می‌کند و موجب به بهبود کیفیت شیر می‌شود.

7. میوه خشک

میوه خشک نیز به عنوان یک گالاکتوگ طبیعی شناخته شده است. برگه زردآلو دارای فیتواستروژن‌هایی است که به هورمون‌های موثر در شیردهی کمک می‌کند. همچنین میوه‌های خشک غنی از کلسیم مانند انجیر، زردآلو و خرما، به تولید شیر نیز کمک می‌کنند. از سویی دیگر زردآلو دارای تریپتوفان نیز هست.

8. ماهی‌های چرب

ماهی سالمون، ساردین، شاه ماهی، انچووی، ماهی خال مخالی و ماهی تن سرشار از اسید‌های چرب ضروری و اسید‌های چرب امگا ۳ هستند. اسید‌های چرب ضروری با بهبود شرایط جسمی مادر موجب تحریک تولید هورمون‌های لازم برای تولید شیر می‌شوند.

9. مواد غذایی سرشار از پروتئین

پروتئین برای تولید شیر مادر ضروری است. مادران شیرده بایستی ۲۵ گرم پروتئین اضافی در رژیم غذایی روزانه خود داشته باشند. برای اطمینان از تولید شیر کافی، بایستی هر روز هر روز غذاهای غنی از پروتئین مصرف کنید.

اطلاع از دریافت شیر کافی در نوزاد

برای فهمیدن دریافت شیر کافی در نوزادان راه‌هایی وجود دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

افزایش وزن نوزاد: وزن گیری نوزاد شما در سه ماه اول زندگی، روزانه ۲۸ گرم و از سن سه تا شش ماهگی، روزانه ۱۴ گرم وزن اضافه می‌کند. نوزادان معمولاً در چند روز اول پس از تولد مقداری از وزن هنگام تولد خود را از دست می‌دهند و بعد دوباره آن را به دست می‌آورند. لازم است نوزاد بین ۱۰ تا ۱۴ روز پس از تولد، به وزن هنگام تولد خود بازگردد. افزایش وزن نوزاد بهترین معیار برای کافی بودن شیر دریافتی توسط اوست.

توجه به مدفوع نوزاد: در ماه اول تولد، شکم نوزاد روزانه حداقل سه بار کار می‌کند و مدفوع او از روز پنجم پس از تولد به رنگ خردلی درمی‌آید. اگر پس از پنج روز اول بعد از تولد، مدفوع نوزاد هنوز تیره و بسیار کم باشد، ممکن است دچار کمبود دریافت شیر باشد. همچنین یادتان باشد که پس از گذشت ماه اول، دفعات مدفوع نوزاد کمتر می‌شود.

دفعات شیر خوردن نوزاد: کودک شما در دفعات زیاد یعنی هر دو تا سه ساعت یک بار شیر می‌خورد و در مجموع حداقل هشت وعده در روز به خوردن شیر نیاز دارد.

نرم‌تر شدن سینه‌ها: سینه‌های شما پس از شیردهی نرم‌تر می‌شود، زیرا کودک مقدار زیادی از شیر شما را خورده است. اگر سینه‌های شما پس از شیردهی نرم‌تر نشود، می‌تواند نشانۀ این باشد که کودک به قدر کافی شیر نخورده است.

شنیدن صدای شیر خوردن نوزاد: شما صدای دهان نوزاد را در حین بلعیدن شیر در یک اتاق نسبتاً ساکت می‌شنوید و گاهی اوقات نیز قطره‌های شیر را در گوشۀ دهان او می‌بینید.

سرحال بودن نوزاد: کودک شما پس از یک تغذیۀ سالم، باید راضی و فعال به نظر برسد و بی‌قراری نکند. بهانه‌گیری نوزاد گاهی به دلیل دریافت نکردن شیر کافی است.

میزان ادرار نوزاد: کودک روزانه هفت یا هشت کهنه بچه یا بین پنج تا شش پوشک یکبارمصرف را کثیف می‌کند، دلیل تفاوت تعداد این است که پوشک‌های یکبارمصرف جاذب‌تر است. اگر مطمئن نیستید، پوشک نوزاد را باز کنید و وزن پوشک خیس را با پوشک یکبارمصرف خشک مقایسه کنید، چون پوشک مرطوب کمی سنگین‌تر است.

راهکارهای افزایش تولید شیر

اگر فکر می‌کنید بدن شما به اندازه‌ای که خود و کودکتان می‌خواهید شیر نمی‌سازد، موارد زیر را امتحان کنید:

روش صحیح شیردهی را یاد بگیرید: برای یاد گرفتن شیردهی و تشخیص بهترین شیوۀ مناسب برای شیر دادن به نوزادتان اطلاعات کسب کنید یا از یک پزشک کمک بگیرید.

کودک خود را مرتب تغذیه کنید: وعده‌های شیردهی زیاد، بدن شما را به تولید شیر بیشتر تحریک می‌کند. پس لازم است شیردهی را به شکل مرتب و منظم انجام دهید.

از هر دو سینه به نوزاد شیر بدهید: در هر وعدۀ تغذیه، بهتر است از هر دو سینه به نوزادتان شیر بدهید.

روش درست چفت کردن دهان نوزاد به دور سینه را پیدا کنید: از پزشکتان یا یک شخص آگاه در این زمینه کمک بخواهید و نوزاد را در بهترین وضعیت ممکن قرار دهید.

سینه را برای جریان بهتر شیر، کمی فشار دهید: هنگامی که مکیدن و بلع نوزاد کند می‌شود، از تکنیک فشردن سینه برای افزایش جریان شیر به کودک و تخلیۀ کامل سینه استفاده کنید. اگر جریان شیر شما با وجود فشردن سینه هم کند است، سینۀ شیردهی را تغییر دهید و این کار را چند بار تکرار کنید. تعویض سینه‌ها را تا زمانی که نوزاد شما راضی شود یا بلعیدن را متوقف کند، ادامه دهید.

شیر خود را بدوشید: با اضافه کردن یک نوبت دوشیدن شیر سینه بین وعده‌های شیردهی، بدن خود را به تولید شیر بیشتر تحریک کنید. دوشیدن شیر مادر را یاد بگیرید و شرایط نگهداری از شیر دوشیده‌شده را بدانید تا در صورت نیاز و زمانی که تولید شیر شما دوباره افزایش می‌یابد، آن را به کودک بدهید.

نوزاد را فقط با شیر خودتان تغذیه کنید: در کنار شیر خود، به نوزاد شیر خشک یا هیچ‌گونه مواد غذایی جامدی ندهید. این کار باعث می‌شود او شیر کمتری بخورد، مگر این که شما و پزشکتان به این نتیجه برسید که به دلایل پزشکی، کودک شما نیازمند تغذیه با شیر خشک به عنوان مکمل شیردهی است.

از دادن پستانک به کودک خودداری کنید: به جای دادن پستانک، نوزاد را تشویق کنید تا برای آرام شدن، سینۀ شما را در دهانش بگذارد. مکیدن سینۀ شما توسط او، تولید شیر را تحریک می‌کند.

نوزاد را در طول شیردهی روز بیدار نگه دارید: اگر کودک خواب‌آلود است، شاید لازم باشد او را کاملاً بیدار کنید تا با انرژی بیشتری غذا بخورد و در نتیجه غدد شیردهی شما را تحریک به تولید شیر بیشتر کند. برای بیدار و علاقه‌مند نگه داشتن او، سعی کنید سینۀ شیردهی را مکرراً تعویض کنید، وضعیت شیردهی را تغییر دهید یا حتی لباس‌های او را درآورید. برخی از مادران در زمان شیردهی در طول روز با نوزاد خود بازی می‌کنند تا او را بیدار نگه دارند. اما یادتان باشد که بازی با نوزاد وقتی در طول شب از خواب بیدار می‌شود ممکن است منجر به بی‌خوابی او شود، پس این کار را فقط هنگام روز انجام دهید.

یادتان باشد نمی‌توان فقط بر اساس تعداد پوشک‌های خیس در مورد کافی بودن شیر مادر نتیجه‌گیری کرد، زیرا کودکی که دچار کم‌آبی است هم می‌تواند پوشک خود را خیس کند. بنابراین تعداد دفعات مدفوع و افزایش وزن، بهترین ملاک برای ارزیابی میزان شیر دریافتی کافی در نوزاد است.

سخن آخر

تغذیه با شیر مادر مزایای بسیاری برای نوزاد و مادر در پی دارد. شیر مادر کاملا مغذی و سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است که به تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابله با بیماری‌ها کمک می‌کند. در سراسر جهان شیر مادر به عنوان بهترین تغذیه برای نوزادان در ۶ ماه اول زندگی شناخته شده است. تغذیه با شیر مادر خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند دیابت، کلسترول بالا، بیماری التهاب روده، آلرژی و چاقی را کاهش می‌دهد. همچنین باعث افزایش بهره هوشی کودک نیز می‌شود، طبق تحقیقات انجام شده گفته میشود خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) را کاهش می‌دهد.

از سویی دیگر تغذیه با شیر مادر موجب کاهش میزان استرس و افسردگی پس از زایمان در مادران می‌شود و خطر ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد.