بهداشت و مراقبت, نوزاد و کودک
دلیل و عوامل ایجاد زردی در نوزاد
دی
زردی در نوزادان
درصد زیادی از نوزادانی که در زمان طبیعی زایمان به دنیا آمده‌اند، در طول یک یا دو هفتۀ اول زندگی، یک ته‌مایۀ زرد رنگ در پوستشان دارند که زردی یا یرقان نامیده می‌شود. واقعیت این است که تمام نوزادان تا حدی زردی دارند، اما ممکن است همیشه قابل مشاهده نباشد.
برای بیشتر نوزادان، این یک عارضۀ موقتی و بی‌خطر است که خودبه‌خود یا با درمان‌های ساده رفع می‌شود. اما در برخی موارد نادر، زردی بسیار جدی‌تر می‌شود، بنابراین مهم است که مراقب کودک خود باشید تا از وقوع هر گونه مشکلی پیشگیری کنید.
دلیل و عامل ایجاد زردی نوزاد
سطح بالای یک رنگدانه در خون به نام بیلی‌روبین باعث زردی پوست می‌شود. خون انسان حاوی بیلی‌روبین است و بیلی‌روبین یکی از محصولات جانبی شکستن گلبول‌های قرمز پیر است. کبد به طور طبیعی، بیلی‌روبین را از خون خارج می‌کند و بعد بدن از طریق مدفوع آن را دفع می‌کند. در طول بارداری، کبد مادر، بیلی‌روبین بدن جنین را دفع می‌کند. پس از تولد، مدتی طول می‌کشد تا کبد نوزاد کار خودش را شروع کند. در نتیجه، رنگدانه در خون نوزاد تجمع پیدا می‌کند و پوست نوزاد، ته‌رنگ زرد ناشی از یرقان به خود می‌گیرد. این نوع زردی که زردی فیزیولوژیک نامیده می‌شود، معمولاً در روز دوم یا سوم زندگی نوزاد روی پوستش ظاهر می‌شود و طی دو هفته خودبه‌خود از بین می‌رود.
در نوزادان زودرس، زردی در روز پنجم تا هفتم زندگی به اوج خود می‌رسد و ممکن است رفع شدن آن تا دو ماه طول بکشد. رنگ زرد معمولاً ابتدا در صورت نوزاد ظاهر می‌شود و سپس به سمت پایین حرکت می‌کند تا به گردن و قفسۀسینه و پایین‌تر برسد. در موارد نادر نیز زردی می‌تواند تا انگشتان پای کودک پیش برود.
اما چرا نوزادان به زردی مبتلا می‌شوند و نشانه‌ها و روش‌های درمان آن چیست؟
هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز بدن ما در نهایت تبدیل به رنگدانه زردرنگی به نام «بیلی روبین» می‌شود که کبد مسئول دفع این ماده از طریق صفرا به خارج از بدن است.
بالا بودن میزان بیلی روبین خون می‌تواند ارثی یا نشانه‌ای از بیماری‌های کبدی باشد. بتدریج و با افزایش عدد «بیلی روبین» مناطق دیگر پوست مانند شکم و اندامها زرد می‌شود. بنابراین تشخیص زردی بر اساس مشاهده زردی در پوست و چشمان نوزاد است.
دکتر شیوا رفعتی، متخصص اطفال در گفت‌وگو با جامجم در مورد علل بروز زردی در نوزادان به چند نکته مهم اشاره می‌کند و میگوید: گاهی در نوزادان، زردی فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد. این زردی شرایط خاصی دارد و حتما باید با تشخیص پزشک معالج باشد. عوارضی هم ندارد و در صورتی که نوزاد تحت نظر پزشک باشد، نیاز به بستری نیست.
زردی از شیر مادر
گاهی نیز زردی ناشی از شیر مادر است که در هفته اول تولد نوزاد ایجاد شده و به علت کم بودن شیر مادر و تغذیه ناکافی نوزاد به وجود میآید. این نوع زردی ربطی به ترکیبات شیر مادر ندارد، در این نوع زردی درمان براساس تغذیه مکرر و بیشتر شیر مادر است. البته در مواردی زردی مربوط به ترکیبات نامطلوب در شیر مادر است که پس از هفته اول ایجاد می‌شود و تشخیص این نوع زردی فقط با مشاوره با پزشک متخصص اطفال امکانپذیر است.
زردی ناشی از ناسازگاریهای خون
گاهی نیز زردی ناشی از ناسازگاریهای خون است و در صورت تطابق نداشتن گروه خونی مادر و نوزاد این نوع زردی به وجود میآید. به طور معمول در مادرانی که گروه خونی O دارند، اگر نوزادشان گروه خونی A یا B داشته باشد، احتمال این نوع زردی وجود دارد. البته این حالت در تمامی مادران که گروه خونی O دارند اتفاق نمیافتد.
این نوع زردی شدید بوده و حتما از سوی متخصص اطفال نیاز به بستری و درمان دارد.البته در موارد دیگر نیز زردی ناشی از RH است یعنی در صورتی که RH مادر (فاکتور موجود در گلبول قرمز خون) منفی و RH نوزاد مثبت باشد، احتمال ایجاد این نوع زردی وجود دارد. هم‌اکنون با تزریق آمپول «روگام» از ایجاد این نوع زردی در حاملگی بعدی جلوگیری میکنند.
فاویسم یا زردی ناشی از پرخونی
این نوع زردی معمولا در نوزادانی که مادران‌شان دیابتی یا نوزادان دچار تاخیر رشد داخل رحمی در زمان بارداری باشند، دیده می‌شود که این زردی به ویزیت متخصص و درمان نیازدارد. زردی ناشی از کم‌کاری تیروئید نیز وجود دارد که این نوع زردی به علت کاهش هورمون تیروئید در بدن نوزاد ایجاد می‌شود و با تشخیص بموقع و درمان کم‌کاری تیروئید میتوان این نوع زردی را معالجه کرد.
عوامل خطرساز
اما از میان علل بروز زردی که بگذریم، وزن کم نوزاد در زمان تولد، نارس بودن، جنس پسر، نوزاد مادر دیابتی، سابقه زردی در نوزاد اول، عدم تطابق گروه خونی و RH مادر و نوزاد، تغذیه ناکافی نوزاد بخصوص در روزهای اول زایمان به روش سزارین همگی از عواملی است که می‌تواند خطر بروز زردی در نوزادان را بیشتر کند.
زردی و عوارضش
در صورتی که مقدار بیلی روبین از حد مجاز تجاوز کند ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای نوزاد در پی داشته باشد. از جمله آنها، عوارض مغزی شنوایی است. هر نوزاد زرد باید حتما از سوی پزشک اطفال ویزیت و معاینه شود و در صورت صلاحدید پزشک آزمایش بیلی روبین خون انجام و براساس آن تصمیم گیری بر اساس درمان انجام می‌شود.
عوامل افزایش‌دهندۀ زردی در نوزاد
برخی نوزادان بیشتر مستعد ابتلا به زردی هستند. برخی موارد زیر باعث بیشتر شدن احتمال و بروز زردی یا یرقان در نوزادان می‌شود:
- اگر نوزاد خواهر یا برادری دارد که قبلاً زردی داشته است.
- نوزاد در زمان تولد، کبودی داشته باشد.
- نوزاد زودرس باشد، زیرا کبد نابالغ آنها نمی‌تواند سطح بیلی‌روبین را کنترل کند.
- نوزاد دچار یک اختلال ژنتیکی خاص باشد.
درمان زردی نوزاد
پس از تشخیص زردی نوزاد، ممکن است پزشک قرار دادن نوزاد برهنه درحالی‌که چشمانش پوشانده شده است زیر نور آبی بیلی‌لایت را که اغلب کاملاً مؤثر است، پیشنهاد کند. اشعۀ فرابنفش این نور می‌تواند بیلی‌روبین را به شکلی تغییر دهد که نوزاد می‌تواند راحت‌تر آن را از طریق ادرار دفع کند.
یک گزینۀ دیگر، پیچیدن نوزاد در یک پتوی فیبر نوری به نام بیلی‌بلنکت یا بیلی‌پد است. با داشتن نسخه از پزشکتان، شاید بتوانید یکی از این پتوها را تهیه کنید و نوزاد را با دستور و اجازۀ پزشکتان در خانه درمان کنید. یادتان باشد خودسرانه و بدون نظر پزشک، خودتان اقدام به درمان نوزاد نکنید، زیرا با اینکه فتوتراپی معمولاً اثربخش است اما اگر نوزاد دچار مورد شدیدی از زردی شود یا با وجود فتوتراپی، سطح بیلی‌روبین همچنان افزایش یابد، ممکن است لازم باشد که او برای تعویض خون در بخش مراقبت‌های ویژۀ نوزادان بستری شود. طی این اقدام، مقداری از خون نوزاد را که حاوی سطوح بالایی از بیلی‌روبین است با خون اهدایی که حاوی سطوح نرمال است، جایگزین می‌کند.
کار مؤثر دیگری که ممکن است پزشک برای کاهش زردی پیشنهاد کند این است که دفعات شیردهی زیادی داشته باشید تا مطمئن شوید نوزادتان شیر مادر یا شیر خشک زیادی می‌خورد و دفعات مدفوع زیادی دارد.
پیشگیری کنید
راه پیشگیری نیز تغذیه مکرر نوزاد با شیر مادر پس از تولد است. حتی در روزهای اول تولد که شیر مادر کم است نیز تغذیه مکرر نوزاد در پیشگیری از زردی موثر است. در انتخاب رنگ لباس نوزاد هم از طیف زرد استفاده نشود، چون تشخیص زردی را از سوی والدین به تاخیر می اندازد.
نوزاد را حجامت کنیم؟
اما در مورد انجام حجامت در نوزاد برای کاهش زردی، به هیچ عنوان این کار توصیه نمیشود. چون به گفته عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، حجامت برای افراد بزرگسال کاربرد دارد،ولی در نوزادان با عوارض زیادی همراه است، اما دکتر رفعتی به این نکته هم اشاره می‌کند که تعویض خون در صورتی که میزان بیلی‌روبین از حد مجاز بالاتر باشد، با تشخیص پزشک انجام می‌شود.
موارد نیازمند تماس با پزشک
در صورت مشاهدۀ هر کدام از موارد زیر در رابطه با زردی و یرقان در نوزادان لازم است با پزشک اطفال یا پزشک خودتان تماس بگیرید:
- اگر پوست نوزاد شما زرد رنگ شده است.
- اگر سفیدی چشم، پوست شکم یا دست‌ها و پاهای او زرد شده باشد.
- اگر نوزادتان زردی دارد و به سختی از خواب بیدار می‌شود.
- نوزاد مبتلا به زردی بهانه‌گیر شده است و نمی‌خواهد شیر بخورد.
- اگر نوزادتان موردی حتی خفیف از زردی را برای بیش از سه هفته داشته است.