بهترین روش افزایش شیر مادر در دوران شیردهی

شیردهی پس از زایمان یکی از حساس‌ترین موقعیت‌هایی است که مادران تجربه می‌کنند و در روزهای ابتدایی تولد نوزاد مادران نگرانی هایی دارند مبنی بر اینکه ممکن است شیرشان به اندازه کافی نباشد و یا نوزادشان آنطور که باید نتواند مواد مغذی لازم را از مادر دریافت کند و از آنجایی که این موضوع به‌طور مستقیم روی سلامت کودک تاثیرگذار است، به یک دغدغه اساسی برای مادران تبدیل شده است.

اما باید به این نکته توجه داشته باشید هرچه بیشتر به نوزاد شیر داده شود، ذخیره شیر مادر بیشتر می شود. به همین خاطر توصیه می شود برای شیر دادن مخصوصا در هفته های اول به نوزاد برنامه خاص نداشته باشید و هرزمانی که نوزاد گرسنه بود به هر میزانی که احتیاج داشت، به او شیر دهید و هر زمانی که یک سینه خالی شد از سینه دیگر شیردهی را آغاز کنید. در روزهای اول کودک شما شیر غلیظ و حاوی مقدار زیادی مواد غذایی دریافت می کند بنابراین در صورت کم بودن میزان آن نگران نباشید.

افزایش شیر مادر زمانی مهم جلوه می‌کند که از‌ فواید بلند‌مدت و کوتاه‌مدت آن برای کودک آگاه شویم. از جمله فواید کوتاه‌مدت آن می‌توانیم به کاهش میزان ابتلا به بیماری‌های دوران کودکی از جمله عفونت‌ها، آلرژی، مشکلات گوارشی و تنفسی اشاره کرد. فواید بلند مدت آن نیز مواردی از قبیل؛ بهبود رشد شناختی، کاهش احتمال چاقی در دوران کودکی و بزرگسالی، کاهش احتمال ابتلا به دیابت نوع2، چربی خون و فشارخون بالا می باشد.

معیار کافی بودن شیر مادر چیست؟

معمولا نوزادان در چند روز اول بعد از تولد حدود 5% الی 7% و نهایت تا 10 % وزن هنگام‌ تولد خود را از‌ دست می‌دهند؛ اگر میزان تغذیه نوزاد کافی‌ باشد، در 10 تا 14 روزگی به وزن هنگام تولد خود باز می‌گردد.

• در صورت کافی بودن تغذیه نوزادان، انتظار می‌رود روزانه 6 تا 8 بار دفع ادرار و 3 تا 6 بار دفع مدفوع انجام شود.
• ادرار باید بی‌رنگ یا کم‌رنگ باشد. پر‌رنگ بودن ادرار می‌تواند نشانه کاهش میزان آب بدن نوزاد ناشی از دریافت نکردن شیر کافی باشد.
• نوزاد بعد از یک شیر‌دهی کافی، خودش سینه مادر را رها کرده و آرام می‌شود. مادر نیز در سینه خود احساس سبکی می‌کند.
• در صورت دریافت کافی شیر مادر، کودک در محدوده طبیعی منحنی رشد قرار می‌گیرد.

10 علت کم و یا بی‌کیفیت بودن شیر مادر

نگرانی بیشتر مادران درباره عدم تولید شیر کافی، نابجا است. بیشتر مادران حدود 30% بیشتر از نیاز فرزندان‌شان شیر دارند. تا زمانی که کودک شما سرحال و فعال است و پوشک خود را کامل خیس می‌کند مشکلی وجود ندارد. اما گاهی نیز شیر مادر کافی نیست. از دلایل کم و یا بی‌کیفیت بودن شیر مادر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. شیردهی ناکافی: شایعترین علت کمبود شیر مادر، درست نگرفتن سینه است؛ چرا‌که میزان مکیدن نوزاد تعیین‌کننده مقدار تولید شیر در بدن مادر است.
2. به تاخیر افتادن شروع شیردهی نوزاد: به دلایلی همچون تولد ‌زودرس نوزاد یا بستری طولانی مادر در بیمارستان بعد از تولد نوزاد بستگی دارد. البته باید بدانید که در چند روز ابتدای تولد، شیر آغوز تولید می‌شود که حجم کمتری دارد. اما بسیار مقوی است.
3. گذراندن زمان کوتاه با نوزاد: شیردهی از طریق سینه در تحریک تولید شیر مادر بسیار موثر است. بعضی مادران شیر خود را توسط شیردوش جداگانه تهیه کرده و هر زمان که نوزاد به آن نیاز داشت، توسط خودشان یا پرستار به کودک می‌دهند. اگرچه ممکن است با این روش شیر کافی به بدن نوزاد برسد. اما او به گرمای وجود مادر نیاز دارد. مادر هم برای تولید شیر کافی باید نوزاد را در آغوش بگیرد.
4. در هر بار شیردهی، نوزاد به میزان کافی شیر نمی‌خورد: در هر بار شیردهی نوزاد باید حدود 10 دقیقه سینه مادر را بمکد. اگر این زمان کمتر از 5 دقیقه باشد، نه نوزاد شیر کافی دریافت می‌کند و نه سینه مادر کاملا تخلیه می‌شود. تخلیه کامل سینه مادر برای تحریک مجدد تولید شیر لازم است. گاهی علت رها کردن سینه مادر قبل از سیر شدن، شکل غیرطبیعی سینه مادر مانند نوک سینه فرو رفته است.
5. تاثیر دارو‌های مصرفی مادر در دوران بارداری و بعد از زایمان: مصرف دارو‌هایی مانند آنتی‌هیستامین‌ها (همانند دیفن هیدرامین و سیتریزین)، دارو‌های ضد‌بارداری حاوی استروژن، داروهای ضدگرفتگی بینی و سایر دارو‌های حاوی سودوافدرین، آرپیپرازول، اپی‌نفرین، بروموکریپتین و… می‌تواند باعث کاهش تولید شیر مادر شوند.
6. تغذیه مادر: گاهی مادران آ‌ن‌قدر مشغول نوزاد تازه متولد‌شده می‌شوند که خودشان را فراموش می‌کنند. اگر تغذیه مادر درست و کافی نباشد، شیر کاهش می‌یابد. بر اساس مطالعات انجام شده، یک مادر شیر‌ده باید روزانه 500کالری بیشتر از یک فرد معمولی در همان قد و وزن دریافت کند. نزدیک 100 کالری از این نیاز روزانه توسط چربی‌های ذخیره‌شده در دوران بارداری تامین می‌شود.
7. رژیم غذایی مادر: مصرف آب و مایعات کافی، غلاتی مانند جو دوسر، نخود، سبزیجات، رازیانه، زنجبیل و… می‌تواند تاثیر مثبتی در افزایش مقدار و کیفیت شیر مادر داشته باشد؛ در مقابل مصرف میزان بالایی از ادویه و گیاهانی همانند نعناع (حتی به فرم آبنبات)، پونه کوهی، مریم‌گلی، جعفری، بادرنجبویه و… اثر منفی دارد. البته مصرف داروهای گیاهی باید تحت‌نظر متخصص طب سنتی انجام شود تا با داروهای دیگر تداخل نداشته باشد و یا برای کودک ضرر نداشته باشد.
8. بارداری مجدد حین شیردهی: به علت تغییرات هورمونی ایجاد شده پس از بارداری مجدد، شیر مادر کاهش می‌یابد. در این حالت اگر کودک کمتر از یک سال دارید، با مشورت پزشک، برای او دارو‌های مکمل شروع کنید.
9. سلامت مادر: مصرف سیگار، دریافت کافئین زیاد (نوشیدن چای و قهوه زیاد)، استرس بالا، بی‌خوابی، سن بالا، کمبود ویتامین‌ها خصوصا ویتامین های گروهB، چاقی مادر، دیابت کنترل‌نشده و فشار خون بالای مادر از موارد موثر در کاهش شیر است.
10. کم خوابی و استرس: خواب کم و خستگی بیش از حد می تواند بر تولید شیر مادر اثر بگذارد بنابراین مراقب باشید که در طول روز به میزان کافی استراحت کنید. همچنین استرس و اضطراب از جمله دلایلی هستند که می‌توانند اثرات منفی را روی میزان شیر مادران داشته باشند.

راهکارهای عمومی برای افزایش شیر مادر

آرامش روحی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در کیفیت و شبیه به مواد افزایش دهنده شیر مادر است. استرس، علاوه بر کم‌کردن میزان شیر، کیفیت آن را نیز دچار تغییراتی خواهدکرد که می‌تواند باعث کاهش تمایل نوزاد به مکیدن پستان شود که این مسئله، به کاهش بیشتر شیر منجر خواهد شد.

به تغذیه مادران در دوران شیردهی توجه کافی داشته‌باشید. متاسفانه بسیاری از مادران جوان، به جای آنکه به فکر سلامت خود و نوزاد دلبندشان باشند؛ به دنبال به‌دست‌آوردن تناسب‌اندام از دست‌رفته هستند و در دوران شیردهی اقدام به گرفتن رژیم های نامناسب می‌کنند که انجام این کار بدون مشاوره از متخصصان کار اشتباهی است. این کار می‌تواند علاوه بر محرومیت نوزاد از شیر با کیفیت و کافی، عوارض ناگواری از جمله ریزش موی شدید مادر را به دنبال داشته‌باشد و این در‌حالی است که خود شیردهی، یکی از مهم‌ترین عوامل بازگشت وزن مادر به حالت سابق است.

قبل از ورود به بحث اصلی، باید به این نکته توجه داشت که غذاهایی که در هر مادر شیرده باعث افزایش شیر می‌شوند؛ ممکن است با مادران دیگر کمی متفاوت باشد؛ به نحوی که دارو یا غذایی که در یک نفر باعث افزایش فراوان شیر می‌شود؛ ممکن است در دیگری اثر چندانی نداشته باشد.

برای افزایش شیر مادر چه باید کرد؟

راه‌کارهایی که برای افزایش شیر مادر موثر هستند را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد؛ راه‌های خانگی و درمان‌های دارویی:

1. راه‌های خانگی افزایش شیر مادر :

• تماس فیزیکی خود را با نوزاد افزایش دهید. سعی کنید تا جایی که میتوانید به صورت مستقیم از سینه خود به نوزاد شیر دهید. درصورت نیاز به شیردهی غیر مستقیم در حین دوشیدن شیر با شیردوش به کودک نگاه کنید یا به صدای او گوش دهید. این‌کارها می‌تواند باعث تحریک تولید شیر شود.
• زمان پایان شیردهی را به کودک خود بسپارید. چراکه هم کودک سیر شده و به دنبال آن آرام می‌شود. هم تخلیه مناسبی از سینه صورت می‌گیرد که همانطور که گفته شد باعث تحریک تولید شیر می‌شود.
• زمانی را به استراحت بپردازید. ورزش‌های هوازی انجام دهید. با افرادی که دوست‌شان دارید معاشرت کنید. همه موارد پیشگفت به کاهش استرس مادر و بهبود تغذیه کودک او کمک می‌کند.
• روش درست شیردهی را رعایت کنید. دهان نوزاد باید بدون هیچ درزی به سینه مادر بچسبد. باید تقریبا تمام هاله قهوه‌ای سینه در دهان او قرار بگیرد. شیردهی درست به نوزاد کمک می‌کند تا بدون خستگی به میزان کافی شیر بخورد و سینه شما هم زخم نشود. میزان کالری دریافتی در دوره شیر‌دهی را 500 کالری افزایش دهید؛ مقدار درست کالری مادر باید با توجه به قد، وزن، سن، میزان فعالیت وی زیر نظر متخصص تغذیه تعیین شود اما به صورت میانگین باید بین 1800 تا 2200 کالری در روز باشد. باید سعی بر این باشد که کالری دریافتی از موادی مانند غلات، سبزیجات، میوه، لبنیات خصوصا موارد غنی شده با ویتامین D وA تامین شود. چربی ها و روغن‌های سالم شامل روغن زیتون، روغن کانولا، روغن آفتابگردان، روغن بادام زمینی و روغن ذرت بسیار مفید هستند. باید استفاده از کره و پنیر‌های پرچرب محدود شود.

غذاهایی که تولید شیر مادر را افزایش می‌دهند

برای افزایش شیر مادر چه بخوریم :

• غلات شامل جو دوسر، یونجه، برنج‌ قهوه‌ای، لوبیا و نخود
• سبزیجات با برگ‌های سبز تیره و میوه جات همانند اسفناج، برگ چغندر، گزنه، ریحان، هویج، کدو، زردآلو
• رژیم غذایی سرشار از پروتئین مثل مرغ، ماهی، گوشت و تخم مرغ
• مغزیجات مخصوصا بادام
• دانه شنبلیله، رازیانه، زیره
• زنجبیل
• دانه‌کتان
• سیاه‌دانه
• به میزان کافی آب بنوشید. حدود 90 % شیرمادر از آب تشکیل شده‌است. مادر باید هر زمان که تشنه شد، آب بنوشد. علائمی همانند خشکی مکرر دهان و لب‌ها، احساس تهوع، سرگیجه، سردرد، گرفتگی عضلانی، خستگی زیاد و یبوست می‌تواند نشان‌دهنده بی‌آبی باشد.

2. درمان‌های دارویی زیاد شدن شیر مادر

پرولاکتین، هورمون موثر در تولید شیر در بدن مادر است. دسته‌ای از دارو‌های موثر در افزایش شیر مادر، گیاهی بوده که شامل قرص گرانول لاکتودین، فنلین باریج، شیر افزا است. مصرف این قرص‌ها در ازدیاد شیر مادر موثر است. اما نباید به صورت خودسرانه مصرف شوند. فراموش نکنید که برای مصرف دارو های افزایش‌دهنده شیر، با پزشک مشورت نمایید. زیرا مواد گیاهی هم دارو هستند! هر دارویی ممکن است عوارض و تداخلات خاص خودش را داشته باشد. حال می‌خواهد گیاهی باشد یا صنعتی.

• گرانول لاکتودین : این قرص از عصاره گیاه گالگا، عصاره مالت و اسانس زیره و رازیانه با طعم وانیل تهیه شده است. لاکتودین یک شیرافزای گیاهی محسوب می‌گردد.
• فنلین باریج : از داروهای افزایش دهنده شیر مادر و حاوی اسانس رازيانه شيرين است.
• قرص شیرافزا : این قرص حاوی عصاره رازیانه، زیره، شنبلیله است که هر کدام ترشح شیر را تحریک می‌کنند.

نتیجه گیری

شیر یک موهبت الهی برای کودک محسوب می شود و مادر با شیردهی هم به خود و هم به کودک کمک می کند و برای هر دو فواید بسیاری دارد. از بسیاری از بیماری ها جلوگیری می کند، بهره ی هوشی کودک را بالا می برد، مادر زودتر به وزن قبل از بارداری برمی گردد و باعث یک پیوند عاطفی قوی بین مادر و کودک می شود. مهم ترین عامل در افزایش شیر مادر شروع زود هنگام شیردهی و افزایش مکرر شیردهی از سینه یعنی همان مکیدن پستان است. مهم ترین ماده در افزایش شیر دهی، خوردن آب و مایعات کافی در زمان شیردهی و داشتن یک تغذیه ی سالم و سرشار از انواع ویتامین ها، مواد معدنی و کلسیم و همچنین نداشتن استرس و داشتن آرامش در مادر می باشد.

مطالب مرتبط : غذاهای ممنوعه در دوران شیردهی